بررسی نقش مالیات در توضیح نوسانات کسری بودجه

چکیده
کارایی سیاستهای مالی در گرو تناسب و ترکیب ابزارهای مالی یعنی درآمدها و مخارج دولتی و نیز
انعطافپذیری و تأثیرگذاری آنها بر اهداف اقتصادی است. در اقتصاد ایران، عواملی مانند وابستگی بودجه
دولت به درآمدهای نفتی و انعطاف ناپذیری مخارج دولت، باعث ناکارآمدی سیاست های مالی شده است
که این موضوع به نوبه خود نقش درآمدهای مالیاتی را در کاهش کسری بودجه دولتی و نوسانات آن کم
رنگ کرده است. در این مطالعه سعی شده است تا با استفاده از رویکرد خود توضیح برداری ساختاری
به بررسی نقش مالیات ها در توضیح نوسانات کسری بودجه پرداخته شود. نتایج حاصل از (SVAR)
تحقیق نشان می دهد که تکانه های حاصل از تولید و سیاستهای مالیاتی در کوتاه مدت بیشترین سهم را
در توضیح نوسانات درآمدهای مالیاتی دارند. تکانه مخارج دولتی درصد بسیار ناچیزی از نوسانات
درآمدهای مالیاتی را به ویژه در کوتاه مدت توضیح می دهد که نشان دهنده پایین بودن جهت علیت از
سمت کسری بودجه و مخارج دولتی به طرف درآمدهای مالیاتی است در نتیجه فرضیه مخارج - و-
را در ایران نقض می نماید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس کسری بودجه (spend-and-tax) مالیات
نشانگر وابستگی بالای بودجه کشور به درآمدهای نفتی میباشد و نشان می دهد که نقش سیاست
مالیاتی در توضیح نوسانات کسری بودجه بسیار پایین می باشد میباشد. نتایج حاصل از توابع عکس
العمل آنی تجمعی برای متغیرهای مدل نشان می دهد که تکانه مثبت سیاست مالیاتی مطابق با مبانی
نظری باعث کاهش رشد تولید در کوتاه مدت می شود ولی اثر منفی آن در بلند مدت خنثی و صفر می گردد.
تکانه مخارج دولتی در کوتاه مدت منطبق با مبانی نظری باعث افزایش رشد تولید ناخالص میگردد ، ولی در
1. کارشناس اقتصادی دفتر مطالعات و تحقیقات مالیاتی
2. معاون دفتر مطالعات و تحقیقات مالیاتی
3. کارشناس اقتصادی دفتر مطالعات و تحقیقات مالیاتی
Archive of SID
www.SID.ir
40 فصلنامه تخصصی مالیات/دوره جدید/شماره پنجم (مسلسل 53 )، تابستان 1388
بلند مدت اثر آن خنثی و به سمت صفر میل می کند. همچنین توابع عکس العمل آنی تجمعی برای
مالیات نشان می دهد که یک تکانه مثبت در تولید و درآمدهای نفتی باعث رشد درآمدهای مالیاتی می
گردند و تکانه مخارج دولتی با یک وقفه سه دوره ای منجر به افزایش درآمد مالیاتی می گردد. توابع
عکس العمل آنی تجمعی برای کسری بودجه نشان می دهد که شوک مثبت در درآمدهای نفتی و
مالیاتی باعث کاهش کسری در بودجه دولت هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت می گردد، اما تأثیر
تکانه درآمدهای نفتی در کاهش کسری بودجه بیشتر از تکانه درآمدهای مالیاتی می باشد.
واژههای کلیدی: کسری بودجه دولت، درآمدهای مالیاتی، درآمدهای نفتی، مدل خود توضیح
برداری ساختاری، تکانه های ساختاری
-1 مقدمه
اقتصادانان کلاسیک و نئوکلاسیک چند دلیل عمده را برای حضور دولت معرفی م ی کنند که
سال هاست اهمیت خود را حفظ کرده است. مبنای این استدلال براساس ناکارایی و نارسایی بازار و نیاز
به مداخله دولت است. نارسایی بازار به شرایطی اطلاق میشود که در آن اقتصاد مبتنی بر بازار نمیتواند
منابع را به نحو بهینه بین بخشهای مختلف اقتصادی اختصاص دهد. نارسایی بازار می تواند علل و
درجات مختلفی داشته باشد. در هریک از موارد و حالات نارسایی بازار، نقش دولت و نوع و شکل
مداخلات دولتی میتواند کاملا با یکدیگر متفاوت باشد.(برادران شرکاء، 1378 ) از جمله دلایل حضور
دولت در اقتصاد از دیدگاه کلاسیک می توان به ارائه کالاهای عمومی، پیامد خارجی، مبارزه با انحصار
طبیعی و تنظیم انحصار و بازارهای ناقص و اطلاعات ناقص یا نامتقارن اشاره نمود.
بودجه دولت به عنوان سندی است که نشاندهنده برنامه ها و هدفهای دولت می باشد و باید
متناسب با وظایف دولت تنظیم گردد و می تواند معیاری برای اندازه مطلوب دولت تلقی گردد.
مالیاتها به عنوان یکی از منابع تأمین درآمدی دولت می باشد. با گسترش روز افزون علم اقتصاد
و حضور دولت در حوزه های مختلف اقتصادی، وظایف جدیدی برای مالیاتها در نظر گرفته شده است.
در واقع یک نظام مالیاتی تحت تأثیر نظام های سیاسی، نظریات اقتصادی، مقتضیات مالی و
روشهای مدیریتی می باشد. دستاوردهای تجربی در اغلب کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که
Archive of SID
www